معرفی طوایف سادات و دلایل ورود به ایران

شجره و معرفی طوایف سادات ساکن در ایران  در عرف جامعه اسلامی، اصطلاح سید بر نوادگان پیغمبر از نسل امام علی (ع) وفاطمه زهرا (س) اطلاق می‏شود.البته بعضی دیگر معتقدهستن که نوادگان ابوطالب(ع) نیز جزءسادات محسوب میشوند اینکه از چه زمانی بر نوادگان پیغمبر کلمه سید اطلاق شد روشن نیست. همین قدر می‏دانیم که:

در قرن ششم هجری قمری رواج کامل داشت. در این عصر قبل از نام علمایی که از اولاد پیامبر بودند، کلمه سید آورده شد. اما در کتب قرن پنجم مثل الفهرست شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰ق) و رجال نجاشی (متوفی ۴۵۰ق)، همه جا کلمه شریف استعمال شده است. واگر در جایی از آنها لفظ سید دیده شود، به تنهایی ذکر نشده بلکه به صورت السید الشریف می‏باشد.

در عصر کنونی، ایرانیان لقب سید را برای عموم بنی هاشم به کار می‏برند. ولی در حجاز برای ممتاز ساختن سادات فرزند امام حسن (ع) آنها را شریف وفرزندان امام حسین (ع) را سید می‏خوانند.  در مناطق دیگر کلمه سید مطلقاً دلالت بر هاشمی بودن ندارد.

 

الف : سیر تاریخی مهاجرت سادات به ایران:

سادات بر حسب مؤقعیت اجتماعی و زمانی عصر خویش اقدام به مهاجرت می کردند. ایران، آسیای صغیر ، یمن ، شام و شمال افریقا از جمله نواحی است که سادات در طی قرون به آنجا رفته اند.

پس از ورود اسلام به ایران در قرن نخست هجری ، اولین گروه بنی هاشم وارد ایران شدند. این مهاجرت در نیمه قرن دوم هجری اندکی بیشتر ، و سپس در اواخر قرن دوم تا نیمه قرن سوم شتاب زیاد گرفت. در این زمان، گروههای فراوانی از سادات به شهرها و نواحی مختلف کشور مانند : ارجان (بهبهان )،لرستان؛ قم ، شیراز ، اصفهان ، جبل (همدان و سایر نقاط مرکزی ایران) و طبرستان مهاجرت کردند. اگر چه درباره مهاجرت علویان به طبرستان (مازندران و گلستان ) تحقیقات مبسوطی صورت گرفته است، ولی متأسفانه درباره مهاجرت آنان به سایر نواحی کشور تحقیق مستقلی وجود ندارد.

برای مهاجرت سادات به کشور ایران چند عامل می توان ذکر کرد:

۱٫ ستم بیش از حد حکام ، از شکنجه گرفتنها قتل و غارت در عراق و حجاز. قتل عام سادات به دستور معاویه ، یزید بن معاویه ، مروان بن حکم و نیز عبید الله بن زیاد حاکم.کوفه ، نمونه های از این علت است.

۲٫ خروج علیه حاکم زمان به عناوین و اغراض مختلف ، مانند: قیام زید بن علی(ع) علیه دستگاه هشام بن حکم. خروج زید و پسرش یحیی موجب تحریک و کینه امویان گردید، چه تا زمانی که آنان بر کرسی خلافت بودند پیوسته به هر طریقی به بنی هاشم آزار می رسانیدند ؛ قیام یحیی بن عبد الله (برادر نفس زکیه) در طبرستان و دیلم (منطقه ای بیناستان های گیلان، مازندران و قزوین) علیه حکومت هارون الرشید (متوفی ۱۹۳ ق) ؛ قیام عیسی بن زید بن علی سجاد(ع) در زمان حکومت عباسیان ؛ قیام ابن طباطبا در کوفه در زمان هارون الرشید و غیره.

۳٫ ولایت عهدی امام رضا (ع) در خراسان ؛ امام رضا (ع) پس از رسیدن به ولایت عهدی ، نامه ای به سادات مدینه نوشت و آنان را به ایران دعوت کرد. آمدن حضرت معصومه (ع) همراه با برادران و خواهران دیگرش ؛ و نیز آمدن بسیاری از سادات از جمله هلال بن علی از نوادگان امام محمد باقر (ع) مدفون در اردهال کاشان در اوایل قرن سوم هجری قمری ، به همین سبب بوده است.

۴٫پدید آمدن حکومت شیعی علویان در مازندران ، که موجب جلب سادات به خطه شمال گردید.

۵٫ امنیت اجتماعی و مناسب بودن شرایط زیست از قبیل آب فراوان ، زمین مرغوب و قابل کشت و زرع و غیره مانند: مهاجرت میر نظام الدین احمد مدنی به دشت جاپلق الیگودرز لرستان که بر طبق تصریح وقف نامه موجود، انگیزه عمده او از مهاجرت همین علت بود.

شاخه اصلی سادات کل سادات از نسل امام علی(ع) به فرزندان ایشان برمیگردند: امام حسن (ع) ، امام حسین(ع) ، محمد حنفیه و ابولفضل العباس(ع). 

 

ب : شاخه های اصلی سادات در ایران در کشور پهناور ایران شش گروه عمده از سادات وجود دارند . آنها عبارتنداز:

۱_ حسنی ، از نسل فرزندان امام حسن مجتبی(ع) ( ۳ _ ۹۵ ق ) ؛ خاندان های علمی بحرالعلوم ،طباطبایی،حبوبی، بروجردی ، قاضی ، گلستانه و مدرس از این گروه می باشند .

۲ _ حسینی ، از نسل فرزندان امام علی السجاد(ع) ( ۳۸ _ ۹۵ ق ) ؛ خاندان های علمی اشکوری ،امامی اصفهانی ، خاتون آبادی ، خامنه ای ، خسرو شاهی ،دستغیب شیرازی،فاضلی(هیّالی)،طالقا نی،غرابی، ، دشتکی،زنجانی ،سدهی میردامادی ، شبیری زنجانی ، شهرستانی ، شهیدی ، قائم مقامی ، قزوینی ، کاشانی ،مرعشی ،میرزای شیرازی ،میلانی و هدایتی از این گروه هستند .

۳_ محمدی یا محمدیان ، که از نسل محمد اکبرمعروف به.حنفیه ( ۱۵ یا ۱۸ _ ۸۴ ق ) بوده و خود شاخه ای از سادات علوی محسوب می شوند خاندان عقیلی اصفهانی جزو این دسته است . ساداتی نیزدر کشور عراق وجود دارند که منسوب هستن به حضرت عباس(ع).

۴ _ موسوی ، از نسل فرزندان امام موسی کاظم (ع) ( ۱۲۸ _ ۱۸۳ ق )؛ خاندان های علمی آیت اللهی شیرازی ، آیت اللهی یزد ، بني جمیل ، اصفهانی ، بجنوردی ، بهبهانی ، جزایری ، آلبوشوکه ، حرمشاهی ، خمینی ، خوانساری ، زنجانی ، شهرستانی ، شیرازی ، صدر ، کشفی ، گلپایگانی ، مشعشعی ، میرلوحی و سادات آهو قلندری لرستان.

۵ _ رضوی یا رضویان، از نسل محمد الاعرج بن احمد بن موسی مبرقع ( ۲۱۸_ ۲۹۶ق) فرزند امام محمد تقی ملقب به جواد الائمه (ع) ( ۱۹۵ _ ۲۲۰ ق )؛ خاندان های علمی قصیر ،مدرس رضوی و ناظری جزو این قسم هستند .این خانواده ها نیز جزءسادات حساب میشوند.

۶_ هاشمی ، از نسل عقیل و جعفر از فرزندان ابو طالب (ع) ؛ خاندان جعفری و وزینبی از این گروه هستند .

 

ج : خاندان های سادات ایرانی در ایران برطبق یافته های میدانی و کتابخانه ای بیش از ۱۵۰ خاندان سادات وجوددارد. هریک از خاندان های سادات درتخت یکی ازشش گروه مذکور در فوق قرار می گیرند.

 

منابع : دائرة المعارف تشیع ۱ / ۱۳۴٫ – لسان العرب ۳/ ۲۳۰ لغت نامه دهخدا / – جامع الانساب / ۵- ۳۴٫ – تاریخ الخلفاء / ۲۴ ، ۲۵ ؛ وفیات الاعیان ۴/ ۱۳۷٫ – تاریخ طبرستان و رویان و مازندران/ ۱۹۸٫ – میراث فرهنگی ، ش ۷ ، ۹ (بهار و تابستان ۱۳۷۲ ش ).